.. γράφει ο Στρατής Θεοφίλου
Τα ζώα δεν στερούνται μιας αίσθησης ηθικής που τους επιτρέπει να διακρίνουν το καλό απ’ το κακό! Σήμερα θα ήθελα να αναφερθώ σε μια μικρή ιστορία με μια μεγάλη γάτα. Στην άγρια σαβάνα μια λέαινα σκοτώνει μπροστά στα μάτια ενός φωτογράφου μια αντιλόπη. Και εκεί που ετοιμάζεται να δειπνήσει, διαπιστώνει ότι η αντιλόπη ήταν έγκυος. Αμέσως βγάζει το μικρό από τη κοιλιά και προσπαθεί να το επαναφέρει στη ζωή αλλά μάταια.
Τότε αυτή κάθεται καταβεβλημένη διπλά στα δύο πτώματα, δείχνοντας προφανώς πολύ στεναχωρημένη! Ε λοιπόν σε λίγο έπαψε και να ανασαίνει. Έτσι ο φωτογράφος παράτολμα, αποφασίζει να πλησιάσει να δει τι έχει συμβεί. Και τι βλέπει. Η λέαινα πιθανώς από την θλίψη της έχει πάθει ανακοπή καρδιάς και κείτεται και αυτή νεκρή στο απέραντο αυτό κόσμο της άγριας σαβάνας…
Έχουν τα ζώα ηθική;
Και τίθεται το ερώτημα συνάνθρωποί μου: Εμφορούνται τα ζώα από ηθικές αξίες ενσυναίσθησης και ευσυνειδησίας ωσάν εμάς, τα “ανώτερα” όντα;
Οι τελευταίες έρευνες επιβεβαιώνουν ότι τα ζώα δεν στερούνται την αίσθηση της ηθικής, η οποία τους επιτρέπει να διακρίνουν το καλό και το κακό. Αλλά μέχρι πρόσφατα πιστεύαμε ότι ο άνθρωπος μονοπωλεί την Ηθική!
Η Ηθική απασχολεί ιδιαίτερα τον ανθρώπινο νου, αλλά από πού γεννιέται αυτή; Ερχόμαστε σε αυτό τον κόσμο χωρίς την αίσθηση της ηθικής και η ανατροφή μας κάνει ανθρώπινους/ηθικούς, ή γεννιόμαστε με μια σειρά από έννοιες του τι είναι καλό και τι είναι κακό και η καλλιέργειά τους μας κάνει να τις αναπτύσσουμε περαιτέρω;
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Η εγκεφαλική ικανότητα της γάτας
Πέρα όμως από τον άνθρωπο έχουμε διαπιστώσει και σε άλλα ζώα, σε όλα σχεδόν τα είδη, ένα μεγάλο σύνολο ενστικτωδών απαγορεύσεων που είναι απαραίτητες και χρήσιμες για αυτά στην επικοινωνία και στην διαιώνισή τους.
Ο Konrad Lorenz πριν από πενήντα χρόνια, έχοντας ανοίξει το δρόμο να δούμε το ζωικό βασίλειο με άλλο μάτι, έγραψε το βιβλίο: “Ηθική στο ζωικό κόσμο”. Ότι η ηθική δεν είναι ξένη για τα ζώα, οι άνθρωποι το γνώριζαν προ αμνημονεύτων χρόνων: ας πάρουμε μια γάτα σαν παράδειγμα. Όλοι, μεγαλώνοντας με μια γάτα, θα μπορούσαν να διαπιστώσουν πόσο άμεσα επηρεάζεται αυτή από κάποιους ηθικούς κανόνες, οι οποίοι αρχικά της είναι εντελώς ξένοι. Της είναι όντως ξένοι όμως;;;
Είναι η ηθική έμφυτή ή επίκτητη στα ζώα;
Οι ειδικοί λένε ότι η έννοια της ηθικής δεν είναι ξένη για τα ζώα! Πριν λίγα χρόνια μια ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής τον Frans de Waal έδειξε ότι οι πίθηκοι Καπουτσίνοι έχουν ανεπτυγμένη ηθική: όπως αποδείχθηκε οι ανταμοιβές με τη μορφή φαγητού τους ευχαριστούν πολύ περισσότερο όταν υπάρχει αρκετό φαγητό για όλες τις οικογένειες των μελών.
Ωστόσο, το θέμα δεν περιορίζεται στα πρωτεύοντα θηλαστικά μόνο.
Ο καθηγητής, οικολόγος Mark Bekoff του Πανεπιστημίου του Κολοράντο πιστεύει ότι η ηθική είναι εγγενής σε όλα τα θηλαστικά και χάρη σε αυτήν, ακόμη και πολύ επιθετικά ζώα που έχουν συνηθίσει να ανταγωνίζονται μπορούν να ζήσουν μαζί σε μια ομάδα. Ο επιστήμονας αφιέρωσε πολλά χρόνια στη συλλογή στοιχείων που αποδεικνύουν ότι η έμφυτη αίσθηση δικαιοσύνης είναι το προνόμιο όχι μόνο των ανθρώπων, αλλά και άλλων ειδών ζώων.
Ο Mark Bekoff παρουσίασε τα αποτελέσματα της δουλειάς του στο βιβλίο Wild Justice, στο οποίο λέει: «Η πεποίθηση ότι οι άνθρωποι έχουν ηθική, αλλά τα ζώα δεν έχουν, είναι μερικώς τεκμηριωμένη, αλλά υπάρχουν πλέον σαφές ενδείξεις του αντιθέτου. Οι ηθικές αξίες μπορεί να διαφέρουν, αλλά υπάρχουν. Οι ηθικές αρχές είναι συγκεκριμένες για διαφορετικά είδη, και ως εκ τούτου είναι δύσκολο να τις συγκρίνουμε μεταξύ τους και με την ανθρώπινη ηθική.” Κάποιοι μάλιστα ισχυρίζονται ότι μπορεί να μη διαφέρουν καν οι ηθικές αξίες!
Συγκεκριμένα, κάποιοι ερευνητές έχουν παρατηρήσει πώς ορισμένα ζώα είναι σε θέση να δείξουν συναίσθηση για ζώα άλλων ειδών. Ο καθηγητής Bekoff, υπενθυμίζει ότι “υπάρχουν περιπτώσεις όπου τα δελφίνια σώζουν ανθρώπους από καρχαρίες με κόστος την ίδια τους τη ζωή και ελέφαντες βοήθησαν αντιλόπες να ξεφύγουν από παγίδες και θηρευτές.”
SUPER SOS
To βιβλίο του Τσίτσου “Τσίτσος, η γάτα που μιλούσε πολύ” κυκλοφόρησε και η 1η Έκδοση κοντεύει να εξαντληθεί
Ενισχύστε τον Τσίτσο και τις 120 Τσιτσόγατες παραγγέλνοντάς το από ΕΔΩ
Τη γνώμη του Bekoff δεν συμμερίζονται όλοι οι επιστήμονες, αλλά πολλοί ειδικοί παραδέχονται ότι δεν μπορούν να μη υποστηρίξουν το γεγονός ότι τα ζώα έχουν κάποια ψυχολογικά χαρακτηριστικά που προηγουμένως θεωρούνταν αποκλειστικά ανθρώπινα.
“Δεν πιστεύω ότι τα ζώα έχουν την ηθική με την ίδια έννοια με τους ανθρώπους, με μια καλά ανεπτυγμένη και αιτιολογημένη αίσθηση ‘καλού’ και ‘κακού’ “, σχολιάζει ο καθηγητής Fran de Waal, προσθέτοντας ωστόσο ότι τα ζώα εμφάνιζαν ενσυναίσθηση και συνεργασία πολύ παλαιότερα από τους ανθρώπους. “Η ανθρώπινη ηθική δεν εμφανίστηκε απλώς από το πουθενά, αλλά εξελίχθηκε από την ψυχολογία των πρωτευόντων, η οποία έχει αρχαίες ρίζες και συμφωνώ ότι διαφορετικά ζώα παρουσιάζουν τάσεις που εμφανίζουν και οι άνθρωποι και μια αίσθηση κοινωνικότητας.”
Ας δούμε όμως διάφορες ενδείξεις ηθικής σε διάφορες οικογένειες ζώων:
Η ηθική σε διάφορα είδη ζώων
1. Αιλουροειδή
Πέρα από την ιστορία που αναφέρα στην αρχή του άρθρου ακόμη μια λέαινα έχει κάνει ιδιαίτερη εντύπωση υπερασπιζόμενη μια αντιλόπη που γεννά από επίθεση λεοπάρδαλης. Επίσης οι γάτες είναι γνωστές για την ενσυναίσθησή τους (δείτε για παράδειγμα πως η μαμά γάτα φροντίζει ‘ξένα’ ορφανά νεογέννητα γατάκια)! Πρόσφατα μάλιστα είχα παρακολουθήσει μια τέτοια μάνα να υιοθετεί μικρά σκαντζοχοιράκια και να τα μεγαλώνει με πολλά… ‘αούτς’.
2. Λύκοι
Οι λύκοι ζουν σε αγέλες, όπου η ζωή διέπεται από αυστηρούς κανόνες. Εάν το κοπάδι γίνει πολύ μεγάλο, τα μέλη του δεν μπορούν να συνεχίσουν να συνυπάρχουν – και η ομάδα διαλύεται. Οι λύκοι τείνουν επίσης να παρουσιάζουν μια αίσθηση δικαιοσύνης. Κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού, τα κυρίαρχα μέλη αλληλεπιδρούν με τους λύκους χαμηλότερα στη ιεραρχία, επιζητώντας την υποταγή τους. Μια τέτοια συμπεριφορά δεν θα ήταν δυνατή χωρίς κάποιο είδος ηθικού κώδικα.
3. Ελέφαντες
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Μπορούν οι γάτες να μιλήσουν;
4. Τρωκτικά
Εργαστηριακές μελέτες έχουν δείξει ότι οι αρουραίοι δεν θα δεχτούν τρόφιμα που τους προσφέρονται αν γνωρίζουν ότι θα μπορούσε να βλάψει ένα άλλο μέλος της ομάδας τους. Έτσι, μια ομάδα αρουραίων άρχισε να αρνείται το φαγητό όταν η κάθε σίτιση τελείωνε με ηλεκτροπληξία στους διπλανούς τους.
5. Νυχτερίδες
Οι πιο τυχεροί κυνηγοί-νυχτερίδες μοιράζονται το φαγητό τους με τους πιο αποτυχημένους από τους “συναδέλφους” τους. Τις περισσότερες φορές μάλιστα μοιράζονται με εκείνους που έχουν ήδη δείξει προθυμία να ταΐσουν τις πεινασμένες νυχτερίδες σε προηγούμενη φάση.
6. Κερκοπίθηκοι
Η εργαστηριακή έρευνα έδειξε ότι σε ένα πείραμα ένας νεαρός πίθηκος, έχοντας μάθει ένα συγκεκριμένο τρικ για το πως να παίρνει τροφή για τον εαυτό του, άρχισε να φροντίζει μια ηλικιωμένη, που δεν μπορούσε να μάθει το κόλπο και της επέτρεψε να φάει πρώτη από το φαγητό που πήρε αυτός. Δεδομένου ότι το αρσενικό δεν είχε καμία ανταμοιβή για αυτές τις ενέργειες, ο καθηγητής πιστεύει ότι αυτό είναι ένα ζωντανό παράδειγμα ενεργειών που εκτελούνται με βάση μιας «εσωτερικής ηθικής πυξίδας».
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Ιστορίες γατίσιας αφοσίωσης
7. Ύαινες
Οι ύαινες επίσης έχουν στο λαγούμι τους ειδικό μέρος που φροντίζουν γέρικα και πληγωμένα ζώα, φέρνοντάς τους φαγητό. Αυτό δείχνει μια κοινωνική ευαισθησία και συναισθηματική συνοχή δυσκολεύοντας ίσως το είδος στην επιβίωσή του, αλλά επιδεικνύοντας αλληλεγγύη, το πρώτο επίτευγμα του ανθρώπου κατά τους ανθρωπολόγους επιστήμονες!
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΔΙΕΥΚΡΙΝΗΣΗ: Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ
Ο Σωκράτης εισήγαγε την θεωρία της γνώσης, βασισμένη πάνω στις ηθικές έννοιες και όχι στις υλικές αρχές. Ο Σωκράτης δίδασκε ότι «η αρετή είναι γνώση», δηλαδή ότι η αρετή μπορεί να αποκτηθεί μέσα από την ορθή και την απόλυτη γνώση. Η ορθή γνώση, σύμφωνα με τον Σωκράτη, είναι η γνώση των απόλυτων ηθικών εννοιών που βρίσκονται σε λανθάνουσα κατάσταση μέσα στον άνθρωπο και μπορεί να επιτευχθεί με την αυτογνωσία. Για τον Σωκράτη «ουδείς εκών κακός», δηλαδή κανένας δεν κάνει κακό με την θέλησή του, αλλά, αντίθετα η κακία οφείλεται απλά στη άγνοια. Ισχύει αυτό και στα ζώα;;;
