… γράφει ο Στρατής Θεοφίλου
Oι γάτες στη μεσαιωνική Ευρώπη είχαν ως επί το πλείστον κακή φήμη. Αλήθεια συνδέονταν με μάγισσες και αιρετικούς και πιστεύεται ότι ο διάβολος θα μπορούσε να μεταμορφωθεί σε μαύρη γάτα. Έχουν γραφεί και λεχθεί τόσα. Τι ήταν ακριβώς; Ήταν τελικά “αποδιοπομπαία” η γάτα, της δικιάς μας αμαρτωλής ιστορίας; Εξάλλου αφού επέζησε από τόσα δεινά, της αξίζει η αναγνώριση ως οσιομάρτυρα ενός παρανοημένου κατατρεγμού, που το μόνο που ήθελε η ίδια, ήταν μια μπουκιά ποντίκια, λίγο χάδι και ένα ζεστό μέρος για να γουργουρίσει.
Η ζωή μιας γάτας στον Μεσαίωνα (περίπου 476-1500 μ.Χ. που εξετάζουμε) διέφερε σημαντικά από εκείνη ενός σκύλου, κυρίως λόγω της συσχέτισης της με τη μαγεία, το σκοτάδι και τον διάβολο. Στον αρχαίο κόσμο, η γάτα θεωρούνταν ιδιαίτερο πλάσμα από διαφορετικούς πολιτισμούς όπως η Κίνα, η Αίγυπτος και η Ρώμη. Αλλά, μέχρι τον 13ο αιώνα μ.Χ. δεν εκτιμάται συχνά ως κατοικίδιο.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Η Γάτα στην Αρχαία Αίγυπτο
Σε περιόδους θρησκευτικής αναταραχής και κοινωνικής αβεβαιότητας, η αμφιθυμία, που χαρακτήριζε τη συμβολική κατανόηση των γατών, σπάνια ήταν ανεκτή. Οι πολιτισμικές αγωνίες επηρεάστηκαν από πολέμους, την πανούκλα, την πείνα και τις αναταραχές. Οι εναλλακτικές λύσεις έπρεπε να αντιμετωπιστούν. Επομένως, όλα που ήταν εκτός κανόνων, όπως οι γάτες, περιθωριοποιήθηκαν και διώχθηκαν.
Αλλά ας τα πάρουμε όλα από την αρχή.
Στην Ελλάδα και στη Ρώμη, η γάτα δεν απέκτησε ποτέ την ίδια θεϊκή υπόσταση, αλλά εξακολουθούσε να εκτιμάται δεόντως. Οι Έλληνες αναγνώρισαν την αξία της γάτας στον έλεγχο των τρωκτικών και την υιοθέτησαν σαν κατοικίδιο ζώο, ενώ οι Ρωμαίοι, που συνέχισαν να προτιμούν να χρησιμοποιούν νυφίτσες για να απαλλαγούν από ποντίκια, επικέντρωσαν τις προσπάθειές τους στην περιποίηση των των αιλουροειδών φίλων τους πλέον σαν μια νέα λατρεία. Οι γάτες απολάμβαναν τη ζωή στην αρχαία Ρώμη σχεδόν όπως στην Αίγυπτο, όπως μαρτυρούν οι Λατίνοι συγγραφείς.
Θέλετε να μάθετε πως ζούσε η γάτα στην Αρχαία Ελλάδα;
Κάντε Κλικ ΕΔΩ
Στην Ελληνορωμαϊκή εποχή, το ζώο θεωρούνταν ότι είχε ευαίσθητη ψυχή και οι άνθρωποι δεν ήταν οι μόνοι με λογική. Αυτή η άποψη άλλαξε στον πρώιμο Μεσαίωνα: οι Πατέρες της Εκκλησίας τότε πίστευαν ότι τα ζώα δεν είχαν καθόλου ψυχή. Ωστόσο, από τον δωδέκατο αιώνα και μετά, η μεσαιωνική κοινωνία έγινε πιο επιεικής απέναντι στο χάσμα ανθρώπου-ζώου. Λόγω της δημοτικότητας ορισμένων κλασικών κειμένων (π.χ. του Αριστοτέλη), οι μεσαιωνικοί άνθρωποι απεικονίστηκαν ξανά δίπλα στα ζώα.
Πρώιμος Μεσαίωνας
Με την έναρξη των επιδρομών των Βίκινγκς στον όγδοο αιώνα, οι γάτες έλαβαν μια νέα αναγνώριση στην πρώιμη μεσαιωνική δυτική Ευρώπη. Επειδή οι αγροτικές και αστικές περιοχές εξακολουθούσαν να απαιτούν προστασία από τα τρωκτικά, οι γάτες εκτιμήθηκαν ιδιαίτερα για τις ικανότητές τους, τόσο που θεσπίστηκαν νόμοι που καθορίζουν τα καθήκοντα και την προστασία τους με χρηματική αξία μάλιστα.
Οι Νόμοι του δέκατου αιώνα του Ουαλού Βασιλιά Χοουέλ Ντντα (Hywel Dda, αδυνατώ να το προφέρω) καθόρισαν την αξία μιας γάτας ως εξής: «Η αξία μιας γάτας, τέσσερις πένες. Η αξία για γατάκι από τη μέρα που γεννιέται μέχρι να ανοίξει τα μάτια του, μια δεκάρα. και από τότε μέχρι να σκοτώσει ποντίκια, δύο νόμιμες πένες!!! και αφού σκοτώσει ποντίκια, τέσσερις νόμιμες πένες». Η κοινωνική θέση του ιδιοκτήτη της γάτας έπαιζε επίσης ρόλο. Για παράδειγμα, οι γάτες που προστάτευαν τους αχυρώνες του βασιλιά ήταν «τετράποδοι δημόσιοι υπάλληλοι» και ως εκ τούτου πρέπει να προστατεύονται.
Στον πρώιμο Μεσαίωνα, η πλειοψηφία του πληθυσμού της μεσαιωνικής Ευρώπης ήταν αναλφάβητοι, έτσι ήταν εύκολη κάθε επιρροή εκ του άνωθεν. Αλλά και πάλι, στην αρχική αυτή περίοδο του σκοταδισμού, η γάτα παρέμεινε αρκετά δημοφιλής στο λαό. Η ιστορία που συσχετίζει τη γάτα με το σκοτάδι, της εποχής απόλυτου πνευματικού σκοταδιού, μόνο έναν πολλή λαμπρό συμβολισμό μπορεί να μας αναδεικνύει για αυτήν. Οι προσπάθειες της Εκκλησίας να δαιμονοποιήσει τις αξίες των παλαιότερων πίστεων, θα έφτανε για να καταδικάσει όμως τη γάτα σε μια υποτιμητική ύπαρξη; Δυστυχώς αυτό θα καταστεί δυνατόν.
Περαιτέρω συμβολή στη κακή φήμη της γάτας ήταν η σχέση της με το θηλυκό, που μεταφέρθηκε από την Αίγυπτο και στο οποίο εξετάζονταν οι γυναίκες στον πρώιμο Μεσαίωνα σαν βέβηλες. Πριν από την εκλαΐκευση της λατρείας της Παναγίας στον Μεσαίωνα (1000-1300 μ.Χ.), σε συνδυασμό με το γαλλικό ρομαντισμό, και γενικά θα ανέβαζε το γυναικείο κύρος, οι γυναίκες συνδέονταν στενά με την Εύα και την πτώση του ανθρώπου στον κήπο της Εδέμ.
Οι γυναίκες θεωρούνταν έμφυτα αμαρτωλές και υπεύθυνες για το ξεπεσμό του άντρα. Η μυθολογία της Βίβλου, θεωρήθηκε από κάποιους και καθ ‘όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα στην Ευρώπη, τους Εβραίους υπαίτιους για την προδοσία του Χριστού. Οι Εβραίοι συνδέθηκαν επίσης και με τη γάτα. Στην πατριαρχική κοινωνία του Μεσαίωνα, λοιπόν, η γάτα, κατά την επίσημη θεώρηση των αρχών, ήταν το χειρότερο πλάσμα που σέρνεται στη γη, άμεσα συνδεδεμένη με τη γυναικεία φύση, και τον εβραϊκό πολιτισμό.
Οι γάτες ως μάντεις
Η πρακτική της αιλουρομαντείας (ailuromancy) – λίγοι γνωρίζουν για αυτήν – με την οποία κάποιος θα μπορούσε να προβλέψει το μέλλον παρατηρώντας τις κινήσεις μιας γάτας, έκανε επίσης τη γάτα λίγο πιο εκτιμώμενη. Ως επί το πλείστον, η αιλουρομαντεία περιλάμβανε μόνο την παρακολούθηση μιας γάτας της οποίας η συμπεριφορά θεωρήθηκε ικανή να προβλέψει τον καιρό, ή απροσδόκητου καλεσμένου και άλλα τέτοια πράγματα.
Τελικά όμως πήρε μια εξαιρετικά άσχημη τροπή, ωστόσο, σε μια τελετουργία γνωστή ως taghairm, που εφαρμόστηκε στη Σκωτία καθ ‘όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα και μέχρι τον 16ο αιώνα μ.Χ., για την οποία δυσκολεύομαι καν να μιλήσω, διότι επρόκειτο για πολύ άγριο βασανισμό γάτας, κατά τον οποίο δήθεν θα καλούσε η γάτα τον διάβολο για να την σώσει, έως ότου ο διάβολος υποσχεθεί να εκπληρώσει ένα συγκεκριμένο αίτημα – συχνά κάποια πρόβλεψη για το μέλλον – οπότε η γάτα θα βγει από τη δυστυχία της… Αν είναι δυνατόν!!!
Οι γάτες στη Μεσαιωνική λογοτεχνία και πως κατάντησαν “κακές”
Πολλοί μεσαιωνικοί συγγραφείς έβλεπαν ακόμη και την χρησιμότητα της γάτας με αρνητικό μάτι, συχνά συγκρίνοντας τον τρόπο με τον οποίο οι γάτες έπιαναν ποντίκια με το πώς ο διάβολος μπορούσε να αρπάξει τις ψυχές. Για παράδειγμα, ο Γουίλιαμ Κάξτον είχε γράψει «ο εωσφόρος παίζει με τη μοίρα μας, όπως η γάτα με το ποντίκι».
Μέχρι τον δωδέκατο αιώνα αυτή η σχέση με τον διάβολο έγινε κανονική εμμονή μερικών. Γύρω στο 1180, ο Γουόλτερ Μαπ, επεξήγησε σε ένα από τα έργα του ότι κατά τη διάρκεια των σατανικών τελετουργιών «ο Διάβολος κατεβαίνει ως μαύρη γάτα μπροστά στους πιστούς του. Οι πιστοί έσβηναν το φως και πλησίαζαν στο σημείο όπου είδαν τον κύριό τους. Αισθάνονται ότι τον ακολουθούν και όταν τον ανακαλύψουν, τον φιλούν κάτω από την ουρά».
Τα έργα του Μαπ – πιθανώς να είχαν και σατιρική διάθεση, έγιναν – όμως δυστυχώς ήταν τόσο διαδεδομένα, που φαίνεται να επηρέασε το μετέπειτα παπικό διάταγμα που καταδίκασε τις γάτες. Ο Πάπας Γρηγόριος Θ’ (1227-1241 μ.Χ.), σε απάντηση των αυξανόμενων αναφορών περί αιρέσεων σε όλη την Ευρώπη, έστειλε τον Ιεροεξεταστή Κόνραντ Φον Μάλμπουργκ (1180-1233 μ.Χ.) στη Γερμανία για να ξεριζώσει τους αιρετικούς με όποιο μέσο ένιωθε απαραίτητο.
Ο Μάλμπουργκ έστειλε στον πάπα μια αναφορά τελετουργιών που ακούγεται πολύ παρόμοια με την παλαιότερη αφήγηση του Μαπ για το τελετουργικό της γάτας μόνο που αντί γάτας, χρησιμοποιούσαν βάτραχο οι αιρετικοί. Ο Πάπας Γρηγόριος Θ, παρ όλα αυτά, το 1233 μ.Χ., εξέδωσε διάταγμα, το οποίο κατήγγειλε, ειδικά τις μαύρες γάτες – ως “κακές” και για διασύνδεση τους με τον Σατανά!!!
Ο Μάλμπουργκ κατέληξε «μυστηριωδώς» δολοφονημένος λίγο αργότερα. Τον απολογισμό που μετέδωσε όμως στον Πάπα Γρηγόριο Θ, δεν μπορούσε να επιβεβαιωθεί από κανέναν άλλο Ιεροεξεταστή ή κανέναν άλλον γενικά άνθρωπο, αλλά η έννοια της γάτας ως δαιμονικής, ριζώθηκε περαιτέρω στη συλλογική συνείδηση μετά το 1233 μ.Χ.
SUPER SOS
To βιβλίο του Τσίτσου “Τσίτσος, η γάτα που μιλούσε πολύ” κυκλοφόρησε και η 1η Έκδοση κοντεύει να εξαντληθεί
Ενισχύστε τον Τσίτσο και τις 150 Τσιτσόγατες παραγγέλνοντάς το από ΕΔΩ
Όψιμος και ύστερος Μεσαίωνας
Δεν μισούσαν όλοι οι Ευρωπαίοι στο μεσαίωνα τις γάτες. Υπάρχουν πολλές αναφορές για τις γάτες που διατηρούνταν ως κατοικίδια ζώα, συμπεριλαμβανομένων των μοναχών, πρώτοι και καλύτεροι. Επιπλέον, οι μουσουλμάνοι εκείνων των χρόνων, αγαπούσαν πολύ τις γάτες. Μερικές αφηγήσεις από το πρώιμο Ισλάμ υποδηλώνουν ότι ο Προφήτης Μωάμεθ και άλλες μορφές άρεσαν στις γάτες και τους συμπεριφέρθηκαν με λατρεία.
Παρεμπίπτοντος, η καθαριότητα των γατών ήταν πολύ ελκυστική για τους μουσουλμάνους. Σε μεσαιωνικές πόλεις της Μέσης Ανατολής θα μπορούσατε ακόμη και να βρείτε φιλοζωικά ιδρύματα που φρόντιζαν τους αιλουροειδείς φίλους μας στους δρόμους. Ένας Ευρωπαίος προσκυνητής που ταξίδεψε στη Μέση Ανατολή σημείωσε μάλιστα ότι μεταξύ των διαφορών, μεταξύ μουσουλμάνων και χριστιανών ήταν ότι «τους αρέσουν οι γάτες, ενώ εμάς οι σκύλοι».
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Διάφοροι θρύλοι και δεισιδαιμονίες για τη γάτα
Για το ξέσπασμα της βουβωνικής πανώλης το 1348 μ.Χ., έχει συχνά κατηγορηθεί σαν αιτία η εκτεταμένη σφαγή γάτων κατά τον Πάπα Γρηγορίου του Θ’, αλλά αυτή η θεωρία είναι κάπως αβάσιμη, καθώς αυτό ήταν μόνο ένα περιστατικό της πανούκλας μεταξύ πολλών. Η πανούκλα σκότωνε τους Ευρωπαίους πολύ πριν από το 1233 μ.Χ. Ακόμα κι έτσι, δεν φαίνεται κανένας λόγος να υποστηρίξουμε ότι η μείωση του πληθυσμού των γατών, πριν και μετά τον παπικό διωγμό, θα είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση των ποντικών και των αρουραίων και έχει αποδειχθεί ότι υπήρχε τέτοια μείωση πριν από το 1348 μ.Χ..
Ακόμα κι αν αυτό δεν ήταν έτσι, τα περιστατικά πανούκλας από το 1233-1348 μ.Χ. θα μπορούσαν να εντοπιστούν στο μεγαλύτερο αριθμό τρωκτικών που μεταφέρουν τα παράσιτα, τα οποία αφέθηκαν να ευδοκιμήσουν ελλείψει της γάτας. Οι άνθρωποι του Μεσαίωνα δεν είχαν ιδέα ότι η πανούκλα προκλήθηκε από το βακτήριο Yersinia pestis (αυτό παρέμεινε άγνωστο μέχρι το 1894 μ.Χ.) και δέχθηκαν την άποψη της Εκκλησίας ότι στάλθηκε από τον Θεό ως τιμωρία για την αμαρτήματά τους. Οι γάτες συνέχισαν να καταδιώκονται επειδή οι άνθρωποι συνέχισαν να τις βλέπουν μέσα από το πρίσμα της Εκκλησίας ως κακές και άχρηστες.
Είναι αλήθεια, πολλοί σύγχρονοι ερευνητές πιστεύουν ότι η ανεξάρτητη φύση των γατών ήταν η πηγή αυτής της διφορούμενης αντιμετώπισης. Οι μεσαιωνικοί άνθρωποι γενικά πίστευαν ότι τα ζώα δημιουργήθηκαν από τον Θεό για να υπηρετούν και να εξουσιάζονται από τους ανθρώπους, αλλά η γάτα, ακόμη και όταν εξημερωθεί, δεν μπορεί να εκπαιδευτεί και να είναι υπάκουη σαν ένα σκυλί. Ο Έντουαρντ, δούκας της Υόρκης, γράφοντας στις αρχές του δέκατου πέμπτου αιώνα, συνόψισε αυτό που πολλοί μεσαιωνικοί άνθρωποι πρέπει να πίστευαν: «το ψεύδος και η κακία τους είναι γνωστά. Αλλά ένα πράγμα τολμώ να πω, ότι αν κάποιο θηρίο έχει το πνεύμα του διαβόλου μέσα του χωρίς αμφιβολία, είναι η γάτα, τόσο η άγρια όσο και η ήμερη».
Οι μεσαιωνικοί άνθρωποι μπορεί να ήθελαν να περιορίσουν τις γάτες στη λειτουργία τους μόνο ως θηρευτές τρωκτικών, για τον ίδιο τον λόγο ότι η γάτα «στέκεται στο κατώφλι μεταξύ του ήμερου και του άγριου». Οι αιρετικοί, επίσης, με μια μεταφορική έννοια, δεν εξημερώνονται πλήρως, αφού αμφισβητώντας την δογματική σκέψη και περιφέροντας τον εαυτό τους ελεύθερα, εδώ και εκεί, στην ερμηνεία των θρησκευτικών πεποιθήσεων μοιάζουν με τον κτηνώδη ορισμό της αγριότητας. Ως συμβολικά ζώα, λοιπόν, οι γάτες μπορεί να είναι το κατ ‘εξοχήν αιρετικό ζώο.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: 20+1 πράγματα που δεν γνωρίζατε για την Ιστορία τη Γάτας
Οι δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι γάτες στη μεσαιωνική δυτική Ευρώπη, ήταν αποτέλεσμα της χριστιανικής εκκλησιαστικής πρακτικής δαιμονοποίησης θρησκευτικών αντιπάλων, τόσο ανθρώπων όσο και ζώων. Όταν ο Χριστιανισμός άρχισε να καθιερώνεται ως η κατεξοχήν θρησκεία της Ευρώπης, οι παγανιστικές πεποιθήσεις δεν ήταν πλέον ανεκτές. Οι παγανιστικές θρησκείες, η λατρεία με γνώμονα τις γυναίκες ήταν ιδιαίτερα κατακριτέος από την εκκλησία.
Οι χριστιανοί ιεραπόστολοι προσπάθησαν να συνδυάσουν τη θρησκεία τους με καθιερωμένες πολιτιστικές παραδόσεις και εναλλακτικά συστήματα πεποιθήσεων (συγκρητισμός), όπως οι λατρείες της Ντιάνα και της Φρέγια (θεά της γονιμότητας της σκανδιναβικής μυθολογίας). Ενώ μερικές παγανιστικές πεποιθήσεις μπόρεσαν να βρουν μια θέση στον Χριστιανισμό, άλλοι θεοί και θεές δαιμονοποιήθηκαν. Ανάμεσά τους υπήρχαν θεότητες που σχετίζονται με γάτες. Ως αποτέλεσμα, οι γάτες βρέθηκαν στη μέση μιας σύγκρουσης μεταξύ των πολιτιστικών πεποιθήσεων και υπέστησαν συνεχόμενους διωγμούς.
Η επιστροφή της γάτας
Αντί Επιλόγου (προσωπικού)
Θέλω απλά να διατυπώσω δυο λέξεις. Πρώτον, πόσο συνυφασμένη είναι η ίδια ιστορία της γάτας με την κοινωνική και πολιτισμική πρόοδο της ανθρώπινης κοινωνίας. Ίσως ένα μοναδικό σύμβουλο, ανεξάρτητου και ελεύθερου πνεύματος, να μην είναι καθόλου τυχαίο τελικά. Δεν είναι τυχαία η εγγύτητα και η ομοιότητα αυτού του πλάσματος με τους κατατρεγμένους, τους παρεξηγημένους, τους αιρετικούς, τους πρωτουργούς, τους ανθρώπους που άλλαξαν εκ βαθέων τον κόσμο.
Η κοινή τους μοίρα δεν είναι απλές συμπτώσεις. Όπως το ότι η αποδοχή της ήταν πάντα στα θετικά βήματα της ανθρωπότητας. Είναι για μένα μια πολλή προσωπική κατάκτηση και αποπληρωμή αυτό το άρθρο. Ευχαριστώ Τσίτσο μου, για όλα αυτά και που με αποδέχθηκες και εμένα στη μοναδική σου, ζεστή αγκαλιά, τόσο γάτο_καιρό πια.
Στρατής Θεοφίλου
Και κλείνοντας, επειδή μπορούμε θα ανεβάσουμε ακόμη μερικές φωτογραφίες με αναπαραστασεις της γάτας από την περίοδο του Μεσαίωνα:
