Εσείς, οι άνθρωποι, βιώνετε σε όλη σας τη ζωή ένα συναισθηματικό καταιγισμό, που συχνά συγχέεται με το ίδιο το ζειν. Θεωρείτε ότι τα συναισθήματα είναι ο τρόπος να ζει κανείς τη ζωή.
Τι συμβαίνει, όμως, με αυτόν τον γούνινο, αινιγματικό, συχνά ανέκφραστο φιλαράκο σας; Για τη γάτα λέω, ντε! Έχει λοιπόν η γάτα συναισθήματα ή είναι ένα πλάσμα χωρίς συναισθηματική ικανότητα;
Έχουν οι γάτες συναισθήματα; Μπορούν να ανταποκριθούν συναισθηματικά;
Σίγουρα, οι περισσότεροι από εσάς θα απαντούσατε με βεβαιότητα ότι οι γάτες έχουν, όντως, συναισθήματα. Οι γάτες εμφανίζουν μια σειρά από συμπεριφορές/αντιδράσεις που εμείς οι άνθρωποι ταυτίζουμε με συναισθήματα, όπως ευχαρίστηση, απογοήτευση και αγάπη, ενώ άλλες συμπεριφορές αποδίδονται σε άλλα συναισθήματα, όπως ζήλια, απογοήτευση ή ακόμα και εκδίκηση. Οι γατογονείς βασίζουν τη βεβαιότητά τους, για τα συναισθήματα των γατών τους, στην παρατήρηση της συμπεριφοράς των αιλουροειδών!
Όμως υπάρχει ένας κίνδυνος: χωρίς βαθιά κατανόηση της ιδιαίτερης ψυχολογίας, των βιωμάτων και των ιδιαίτερων αισθήσεων της γάτας, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να αποδώσουμε συμπεριφορές σε συναισθήματα, με γνώμονα το ανθρωποκεντρικό στοιχείο και ταυτόχρονα να μην καταφέρουμε να διακρίνουμε τα γνήσια, πραγματικά συναισθήματα των μικρών αιλουροειδών.
Πολύ συχνά, αυτό είναι το «πρόβλημα» στον εντοπισμό των γατοσυναισθημάτων: η ανθρωποκεντρική ερμηνεία της συμπεριφοράς της γάτας. Τα συναισθήματα της γάτας συχνά διαφέρουν από τα αντίστοιχα του ανθρώπου και αυτό γιατί οι γάτες έχουν να αντιμετωπίσουν πολύ διαφορετικές καταστάσεις από αυτές που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι. Έτσι, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί όταν ερμηνεύουμε τις συναισθηματικές τους αντιδράσεις.
Τα αισθητήρια του ανθρώπου και της γάτας
Πριν μιλήσουμε για τα συναισθήματα τα ίδια, ας μιλήσουμε για τις αισθητηριακές ικανότητες της γάτας και του ανθρώπου! Είναι, λοιπόν, γεγονός ότι πολλές αισθήσεις είναι παρόμοιες -όραση, ακοή, μυρωδιά, γεύση, αφή-, αλλά η γάτα έχει πρόσθετες «αισθήσεις», που είναι προσαρμογές στον τρόπο ζωής της και τις ιδιαίτερες ανάγκες της, όπως το αντανακλαστικό Flehmen (η γνωστή και ως «δεύτερη μύτη» της γάτας)!
Αν συγκρίνουμε τις αισθήσεις της γάτας και του ανθρώπου, θα δούμε ότι ο άνθρωπος έχει καλύτερη όραση, αλλά χειρότερη γεύση, ακοή και μυρωδιά. Επίσης, η αίσθηση του κρύου, της ζέστης και του πόνου είναι παρόμοιες στον άνθρωπο και τη γάτα. Διαβαστε ομως και το αναλυτικο μου αρθρο που αναλυει τις διαφορες των αισθησεων του ανθρωπου και τις γατας στον παρακατω συνδεσμο:
ΙΣΩΣ ΣΑΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ: Οι 5 αισθήσεις - Γάτα vs Άνθρωπος
Πώς δημιουργούνται και τι είναι τα συναισθήματα;
Είναι σημαντικό, στην έρευνά μας, να αποσαφηνίσουμε τι είναι τα συναισθήματα και πώς δημιουργούνται: Τα διάφορα φυσικά ερεθίσματα μπορεί να οδηγήσουν τη γάτα σε συνειδητές φυσιολογικές αποκρίσεις! Οι αποκρίσεις αυτές μπορούν να αποτυπωθούν σε βιολογική μεταβολή (έκκριση νευροδιαβιβαστών κ.τ.λ.) και γίνονται αισθητές στο σώμα. Αυτές οι φυσιολογικές αποκρίσεις, συνήθως, λαμβάνουν την ονομασία «συναισθήματα». Τα συναισθήματα, στη συνέχεια, μπορεί να προκαλέσουν νέες αντιδράσεις. Έτσι, η μυρωδιά από μια λαχταριστή λιχουδιά προκαλεί την απόκριση της γάτας (ή του ανθρώπου), μια σωματική απόκριση που έχει τη συναισθηματική χροιά της λαχτάρας ή της ευτυχίας στην προοπτική ενός ικανοποιητικού γεύματος. Tο εν λόγω συναίσθημα, στη συνέχεια, ωθεί τη γάτα να κινηθεί ταχύτατα προς τη λιχουδιά (η ιστορία της ζωής μου!).
Έχει τελικά η γάτα συναισθήματα;
1η Θεωρία: Η γάτα έχει περιορισμένες ή και καθόλου συναισθηματικές αποκρίσεις
Ωστόσο, πολλοί επιστήμονες ισχυρίζονται ότι ο άνθρωπος αποδίδει, λανθασμένα, στη γάτα, κάποιες συναισθηματικές αποκρίσεις, διότι την κοιτάζει από μια τελείως ανθρωποκεντρική οπτική κι έτσι ερμηνεύει με τελείως διαστρεβλωμένο τρόπο τις ενστικτώδεις συμπεριφορές τους, πιστώνοντάς τους συναισθήματα, που απλώς δε βιώνουν καν οι γάτες.
Άλλοι, το πάνε ακόμα πιο μακριά, ισχυριζόμενοι ότι οι γάτες, οι σκύλοι και άλλα ζώα δεν είναι τίποτα άλλο από «μηχανές σάρκας και αίματος», προγραμματισμένες απλώς για να επιβιώνουν και να αναπαράγονται, ενώ κάποιοι συμπεριφοριστές αποδίδουν στη γάτα κάποιες συναισθηματικές αποκρίσεις, αλλά σαφώς πιο περιορισμένες από του ανθρώπου.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Μελετώντας τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου της γάτας
Πού οφείλεται η πεποίθηση ότι οι γάτες δεν έχουν συναισθήματα:
- Ο σκεπτικισμός πολλών ερευνητών, σε σχέση με τις συναισθηματικές ικανότητες της γάτας, τροφοδοτείται κάποιες φορές από την απροθυμία τους να αποδώσουν ανθρωπομορφικά χαρακτηριστικά σε οποιοδήποτε ζώο – και από τη -συχνά ρατσιστική- αντίληψη ότι τα ζώα είναι… κατώτερα πλάσματα από τον άνθρωπο.
- Όμως, άλλες φορές, η απροθυμία τους να αναγνωρίσουν συναισθηματικές πτυχές στη γάτα οφείλεται σε κάτι που -νομίζω- οι περισσότεροι από εμάς θα θεωρούσαν απαίσιο: Όσοι αρνούνται στα ζώα την ύπαρξη συναισθημάτων, αποκτούν μια πολύ καλή δικαιολογία για να εφαρμόσουν διάφορα απάνθρωπα πειράματα στα ζώα, αδιαφορώντας για τη σωματική ή ψυχική ευεξία των υποκειμένων των πειραμάτων τους. Σε αυτή την περίπτωση, καταλαβαίνετε ότι η άρνηση των ζωικών συναισθημάτων είναι αβάσιμη, άτοπη, μια και δεν πρόκειται για ένα συμπέρασμα που βασίζεται στη μελέτη της συμπεριφοράς.
- Την ίδια στιγμή, ορισμένες θρησκείες διδάσκουν ότι ο άνθρωπος είναι ανώτερος από τα ζώα και αυτή η ανωτερότητα αντικατοπτρίζεται στην άρνηση να αναγνωρίσουν συναισθήματα στα ζώα! Κι εδώ έχουμε να κάνουμε με μια τελείως αβάσιμη άρνηση της συναισθηματικής ικανότητας των ζώων.
- Μερικές κουλτούρες δεν αναγνωρίζουν τα ζώα ως σκεπτόμενες, αισθανόμενες οντότητες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο κινεζικός λεκτικός όρος για τα ζώα που μεταφράζεται λίγο-πολύ ως “κινούμενο πράγμα” κι έτσι, μοιραία, αυτά αντιμετωπίζονται σαν… λαχανικά.
- Υπάρχουν και πολιτικοί που αντιτίθενται στα «δικαιώματα των ζώων» και αυτό τους κάνει απρόθυμους να αναγνωρίσουν στα ζώα συναισθηματικές ικανότητες, γιατί κάτι τέτοιο θα τους ανάγκαζε να τους αναγνωρίσουν και να τους παρέχουν δικαιώματα, κάτι που θα ανέτρεπε τη -βολική για τον άνθρωπο- καθεστηκυία τάξη, όσον αφορά τη γεωργία, την κτηνοτροφία, το κυνήγι και τα πειράματα πάνω στα ζώα! (πολλοί άνθρωποι ήδη υποστηρίζουν ότι το κυνήγι και ο πειραματισμός είναι απαράδεκτα, λόγω περιττής σκληρότητας).
Όλες οι παραπάνω αντιλήψεις, περί απουσίας συναισθημάτων στη γάτα, βασίζονται σε δογματικές ιδέες, στενόμυαλες και φοβικές και αντιτίθενται στη γνήσια επιστημονική προσέγγιση της έρευνας. Άρα, δεν μπορούμε να τις λάβουμε σοβαρά υπόψιν, διάολε!
SUPER SOS
To βιβλίο του Τσίτσου “Τσίτσος, η γάτα που μιλούσε πολύ” κυκλοφόρησε και η 1η Έκδοση κοντεύει να εξαντληθεί
Ενισχύστε τον Τσίτσο και τις 150 Τσιτσόγατες παραγγέλνοντάς το από ΕΔΩ
Αυτό που πρέπει να κάνουμε, αφού προηγουμένως σκιαγραφήσαμε αρκετά ικανοποιητικά το τι είναι το συναίσθημα, είναι να μελετήσουμε ψύχραιμα, προσεκτικά και αποστασιοποιημένα τη γάτα (και τα υπόλοιπα ζώα), για να βρούμε αν τελικά έχουν συναισθήματα και ποια η σχέση τους με τα συναισθήματα των ανθρώπων!
2η Θεωρία: Η γάτα έχει ικανότητα πλούσιων συναισθηματικών αποκρίσεων
Έχουν ξοδευτεί πολλές εργατοώρες και πόροι στην επιστημονική μελέτη της συμπεριφοράς των ζώων, ώστε να διαπιστωθεί η ύπαρξη ή όχι συναισθημάτων – συχνά για να αξιοποιήσουν τα πορίσματα της έρευνας και για τον άνθρωπο. Πολλοί επιστήμονες έχουν ασχοληθεί με την προσεκτική μελέτη των ζώων και δη της γάτας, ωστόσο πολλές φορές η έρευνα εξαντλεί τα περιθώρια σκληρότητας για χάριν του επιστημονικού ευρήματος. Απάνθρωπες μελέτες έχουν γίνει, όπου μελετάται η δράση του εγκεφάλου, με τη βοήθεια ηλεκτροδίων. Τέτοιες μελέτες καταλήγουν στον θάνατο των ζώων και τελικά τα συμπεράσματά τους είναι αρκετά μηχανιστικά. Όμως, υπάρχουν κι άλλοι τρόποι μελέτης της συμπεριφοράς των γατών και των υπόλοιπων ζώων, πολύ πιο ήπιοι, πολύ λιγότερο επεμβατικοί, οι οποίοι μπορεί να καταλήξουν σε συμπεράσματα αντίστοιχης βαρύτητας με αυτής των μελετών που έχουν ως υποκείμενο την ανθρώπινη ψυχολογία και συναισθήματα!
Η ηθολογία, η πειραματική ψυχολογία και κάποιες άλλες επιστημονικές σχολές έχουν παρατηρήσει προσεκτικά τη συμπεριφορά της γάτας και άλλων ζώων και έχουν βγάλει μερικά ιδιαίτερα βάσιμα συμπεράσματα, για το ποια συναισθήματα εκδηλώνει η γάτα ή έστω ποια είναι τα ισοδύναμα των ανθρώπινων συναισθημάτων που η γάτα εκδηλώνει – και ποια από αυτά είναι σχετικά άγνωστα στη γάτα:
- Τα 6 βασικά συναισθήματα: φόβος, αηδία, πόθος, λύπη, ευτυχία, θυμός γίνονται ξεκάθαρα, και πέρα από κάθε αμφιβολία, αντιληπτά και στις γάτες. Για να καταλάβετε πώς εκδηλώνονται αυτά, ας πάρουμε το παράδειγμα της αηδίας, που στη γάτα εκδηλώνεται με τη χρήση του αισθητηρίου της μυρωδιάς και της γεύσης και κάνει μια γάτα να αποφύγει π.χ. ένα χαλασμένο φαγητό. Ή ας πούμε το συναίσθημα του φόβου, που έχει να κάνει με την αναγνώριση ενός κινδύνου και τη μετέπειτα αντίδρασή του σε αυτόν (κρύψιμο, τρέξιμο μακριά κ.ο.κ.).
- Τα 3 δευτερεύοντα συναισθήματα του στρες, της κατάθλιψης και της ευφορίας είναι εξίσου εμφανή στις γάτες, όπως και στους ανθρώπους. Τα πρώτα δύο προκύπτουν αν η γάτα βιώνει δυσάρεστες καταστάσεις για μεγάλο διάστημα, ενώ η ευφορία γίνεται πολύ αντιληπτή σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, όπως όταν η γάτα τελεί υπό την επίδραση του κάτνιπ.
- Σύγχυση: Και η σύγχυση συναντάται στις γάτες. Χαρακτηριστική περίπτωση εκδήλωσης αυτού του συναισθήματος είναι όταν η γάτα βλέπει ένα πουλάκι πίσω από το παράθυρο και αρχίζει να φωνάζει και να χτυπάει τα δοντάκια της (τιτίβισμα της γάτας).
- Οργή: Όταν μια γάτα απολαμβάνει κάτι το ευχάριστο και στη συνέχεια το στερήσεις, μπορεί να έχει αντιδράσεις που υποδηλώνουν αυτό που για τους ανθρώπους λογίζεται ως «οργή».
- Αφαιρετικά/πολύπλοκα συναισθήματα, όπως αλτρουισμός, ζήλια κ.τ.λ.: Εδώ η γάτα «δεν τα πάει τόσο καλά» και συνήθως όταν αποδίδoνται σε αυτή τέτοια συναισθήματα, υπάρχει μια παρερμηνεία ενός πιο βασικού συναισθήματος (βλέπε προηγουμένως) που έχει λάβει τη διάσταση του αφαιρετικού, επειδή το έχουμε ερμηνεύσει έτσι εμείς, με την ανθρωποκεντρική οπτική μας.
- Στοργή: Είναι προφανής στις γάτες, αλλά και οι επιστήμονες επιβεβαιώνουν την εκδήλωση στοργής μεταξύ γατών, ιδίως όταν πρόκειται για γάτες που νιώθουν οικεία, όπως η μητέρα με τα παιδιά της ή δύο γατούλες που έχουν περάσει πολύ καιρό μαζί και δεν έχουν παρελθόν με καβγάδες και ίντριγκες.
ΚΑΠΟΥ ΕΔΩ ΙΣΩΣ ΕΧΕΙ ΝΟΗΜΑ ΝΑ ΔΙΑΒΑΣΕΤΕ ΚΑΙ ΕΤΟΥΤΟ: Η Ηθική των Ζώων
- Πένθος: Το πένθος συναντάται και στις γάτες όταν χάνεται ένα πρόσωπο (μια άλλη γάτα) που συνδεόταν με σχέσεις εξάρτησης με τη γατούλα που πενθεί. Η γάτα έχει τη δυνατότητα να αντιληφθεί την απουσία μιας άλλης γάτας και μάλιστα δεν είναι λίγες οι φορές που την αναζητάει (σκεφτείτε τη μαμά που αναζητάει τα μικρά της όταν αυτά χαθούν – πόσο έντονα τα καλεί νιαουρίζοντας).
- Αντίληψη του θανάτου: Έχει αποδειχθεί ότι πολλές γάτες παύουν να ψάχνουν μια φιλική γάτα, αν φέρεις μπροστά τους το νεκρό της σώμα – άλλωστε οι γάτες είναι ικανές να αντιληφθούν τη διαφορά ενός ζωντανού και ενός νεκρού σώματος.
- Αίσθηση χιούμορ: Οι γάτες σίγουρα δε λένε αστεία, αλλά η -συχνά αστεία- συμπεριφορά (που θυμίζει κλόουν) -το πιο πιθανό είναι ότι- δεν αφορά την αίσθηση του χιούμορ, αλλά ένα συνειρμό επιβράβευσης – ότι δηλαδή αν η γάτα εκδηλώσει την -τάδε για τα ανθρώπινα μάτια- αστεία συμπεριφορά, θα ανταμειφθεί.
Συνοψίζοντας, θα μπορούσαμε, με κίνδυνο να γίνουμε κάπως γενικόλογοι, να πούμε ότι οι γάτες, πέρα από κάθε αμφιβολία, παρουσιάζουν διάφορα συναισθήματα, αλλά ίσως σε μια πιο απλοϊκή εκδοχή από αυτή των ανθρώπων και ότι αυτό οφείλεται, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, στη διαφορετική διαμόρφωση και στα ερεθίσματα που βιώνει μια γάτα σε σχέση με τον άνθρωπο.
Εσείς έχετε νοιώσει την γάτα σας να εκδηλωνει διαφορα συναισθήματα; Ποια είναι αυτά; Περιμένω τα σχόλιά σας